Κατωδρύτης Ν ¹, Φερεντίνος Κ ^1,4, Βόμβας Δ ^1,4, Ιωαννίδης Γ ^2,4, Στρούθος Ι ^1,4, Λυσιώτης Θ ^3,5, Παναγιώτου Σ ^3,6, Γεωργίου Γ ^3,7, Δημητρίου Α ⁸, Κωνσταντινίδου Α ^2,4

¹ Ακτινοθεραπευτής Ογκολόγος, ² Παθολόγος Ογκολόγος, ³ Ιστοπαθολόγος. ⁴ Μέλος ΔΣ Ογκολογικής Εταιρείας Κύπρου, ⁵ Histopathology and Cytology Medical Centre Nicosia, ⁶SGS Diagnostic Centre of Histopathology and Cytology Limited, ⁷Ιστοπαθολογικό Τμήμα Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, ⁸Λειτουργός Στατιστικής Μονάδας Παρακολούθησης Υγείας Υπουργείου Υγείας

Περίληψη

Εισαγωγή: Η Κύπρος όπως όλη η υφήλιος έζησε από τον Μάρτιο 2020 και για μεγάλο χρονικό διάστημα πρωτόγνωρες καταστάσεις λόγω της πανδημίας COVID-19. Μία από τις μεγαλύτερες ανησυχίες αφορούσε τη μη έγκαιρη διάγνωση και την αντιμετώπιση νεοεμφανισθέντων περιστατικών καρκίνου κατά την περίοδο της πανδημίας. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Καρκίνου αναφέρει ότι ένα εκατομμύριο περίπου περιστατικά καρκίνου δεν διαγνώσθηκαν έγκαιρα ή/και καθόλου, λόγω της COVID-19. Η καθυστέρηση στη διάγνωση και θεραπεία αναμφίβολα μπορεί να επηρέασε αρνητικά την έκβαση της νόσου και να αύξησε τη θνησιμότητα.

Σκοπός: Να εξεταστεί αν η παγκοσμίως καταγεγραμμένη μείωση των διαγνώσεων καρκίνου κατά την περίοδο της πανδημίας, παρατηρήθηκε και στην Κύπρο.

Μέθοδος: Χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από το Αρχείο Καρκίνου Κύπρου, το Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου (ΟΚΤΚ), το Ιστοπαθολογικό Τμήμα του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας (ΓΝΛ) καθώς και από δύο ιδιωτικά ιστοπαθολογικά εργαστήρια. Η σύγκριση έγινε μεταξύ των ετών 2019 και 2020 εκτός από τα δύο ιδιωτικά εργαστήρια από τα οποία συγκρίθηκαν δεδομένα του 2^ου εξαμήνου 2019 και 2020 λόγω ένταξης τους στο Γενικό Σύστημα Υγείας (ΓεΣΥ) την 1/6/2019.

Αποτελέσματα: Παρατηρήθηκε παγκύπρια αύξηση των νέων περιστατικών καρκίνου κατά σχεδόν 3% το 2020 σε σχέση με το 2019. Ο συνολικός αριθμός των νέων περιστατικών στα 5 πιο κοινά είδη καρκίνου παρουσίασε παγκύπρια αύξηση της τάξης του 7%. Στο ΟΚΤΚ καταγράφηκε αύξηση των περιστατικών καρκίνου κατά 7% ενώ ο συνολικός αριθμός των 5 κοινότερων ειδών καρκίνου αυξήθηκε κατά σχεδόν 10%. Αυξητική τάση αναδείχθηκε στα δύο ιδιωτικά ιστολογικά εργαστήρια ενώ μείωση καταγράφηκε στο Ιστοπαθολογικό Τμήμα του ΓΝΛ που αποδίδεται στη μείωση των περιστατικών καρκίνου μαστού.

Συμπέρασμα: Η παρατηρηθείσα διεθνώς μείωση των διαγνώσεων καρκίνου δεν φαίνεται να τεκμηριώνεται στην περίπτωση της Κύπρου. Η διαφαινόμενη αύξηση των νεοδιαγνωσθέντων περιστατικών καρκίνου το 2020 πιθανόν να οφείλεται στην καλή επιδημιολογική εικόνα της χώρας, τις διευκολύνσεις από πλευράς πολιτείας στη διακίνηση των πολιτών για ιατρικούς λόγους, την αυστηρή εφαρμογή των μέτρων προστασίας στα νοσηλευτήρια αλλά και την εφαρμογή του ΓεΣΥ.

1. Εισαγωγή

Η Κύπρος όπως όλη η υφήλιος έζησε από τον Μάρτιο 2020 και για μεγάλο χρονικό διάστημα πρωτόγνωρες καταστάσεις εξ’ αιτίας της πανδημίας COVID-19. Ο τεράστιος κίνδυνος απώλειας ζωών και κατάρρευσης των Εθνικών Συστημάτων Υγείας από τον κορωνοϊό SARS-COV-2, για την αντιμετώπιση του οποίου η ανθρωπότητα δεν διέθετε φυσική ανοσία και η ιατρική καθόλου εμβόλια, οδήγησε τις εθνικές κυβερνήσεις να λάβουν δύσκολες αποφάσεις για τους πολίτες και την οικονομία των χωρών τους. Ο εγκλεισμός των πολιτών στα σπίτια τους, ο κοινωνικός περιορισμός (lockdown) και η αποστασιοποίηση ήταν η πρώτη αντίδραση άμυνας που είχε αναμενόμενα επιπτώσεις και σε θέματα αντιμετώπισης άλλων καταστάσεων υγείας.

Μία από τις μεγαλύτερες ανησυχίες αφορούσε τη μη έγκαιρη διάγνωση και φυσικά την αντιμετώπιση νεοεμφανισθέντων περιστατικών καρκίνου αφού πρώτον η διακοπή των πληθυσμιακών ελέγχων θα οδηγούσε στον μη εντοπισμό περιστατικών καρκίνου μαστού, τραχήλου της μήτρας και προστάτη σε πρώιμα στάδια και δεύτερον λόγω της αποφυγής επισκέψεων σε ιατρεία, κλινικές και νοσοκομεία αναμενόταν να μην διαγνωσθούν και φυσικά να μην αντιμετωπισθούν έγκαιρα πολλά περιστατικά καρκίνου.

Ως εκ τούτου και όπως ήταν αναμενόμενο με την άρση των περιορισμών διαγνώστηκαν περισσότερα περιστατικά καρκίνου σε προχωρημένα στάδια [1,2]. Έρευνα που διενεργήθηκε από την Αμερικανική Εταιρεία Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας (American Society for Radiation Oncology (ASTRO)) έδειξε ότι 66% των ιατρών αναφέρουν ότι οι ασθενείς παρουσιάστηκαν σε προχωρημένα στάδια καρκίνου μετά την πανδημία [3]. Σύμφωνα με δεδομένα που δημοσίευσε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Καρκίνου (European Cancer Organization) περίπου ένα εκατομμύριο περιστατικά καρκίνου δε διαγνώστηκαν λόγω της πανδημίας COVID-19. Επιπλέον υπολογίζεται ότι περίπου 100.000 εξετάσεις δε διενεργήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας στo πλαίσιo πληθυσμιακών ελέγχων στην Ευρώπη με αποτέλεσμα ασθενείς με καρκίνο να διαγνωστούν με καθυστέρηση και σε πιο προχωρημένα στάδια. Επίσης ένας στους δύο ασθενείς με πιθανά συμπτώματα καρκίνου δεν παραπέμφθηκε για διάγνωση ενώ το 20% των ασθενών με καρκίνο στην Ευρώπη δεν έλαβαν την απαραίτητη χειρουργική ή συστηματική θεραπεία. Η καθυστέρηση στη διάγνωση και θεραπεία, στην προκείμενη περίπτωση λόγω της πανδημίας, αναμφίβολα μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την έκβαση της νόσου και να αυξήσει την θνησιμότητα [4].

• Σκοπός

Σκοπός της μελέτης είναι η τεκμηρίωση ή μη των διεθνώς παρατηρηθέντων αναφορικά με την καθυστέρηση στη διάγνωση και αντιμετώπιση του καρκίνου λόγω της πανδημίας COVID-19, και στην περίπτωση της Κύπρου .

• Μέθοδος

Για τους σκοπούς της μελέτης χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από την Ετήσια Έκθεση αλλά και διαθέσιμα στοιχεία από το τμήμα στατιστικής του Ογκολογικού Κέντρου Τράπεζας Κύπρου (ΟΚΤΚ).

Δεδομένα από το Γερμανικό Ογκολογικό Κέντρο (ΓΟΚ) δεν αναλύθηκαν καθότι το 2019 το ΓΟΚ ως ιδιωτικό Ιατρικό Κέντρο είχε περιορισμένο αριθμό παραπομπών, ενώ από την ένταξή του στο Γενικό Σύστημα Υγείας (ΓεΣΥ) την 1/9/2020 και εντεύθεν παρέχει δωρεάν υπηρεσίες με κατά συνέπεια αυξημένο αριθμό παραπομπών.

Επιπλέον χρησιμοποιήθηκαν δημοσιευθέντα δεδομένα από το Αρχείο Καρκίνου Κύπρου ενώ στοχεύοντας στη σύγκριση των ιστολογικών διαγνώσεων καρκίνου κατά τα έτη 2019 και 2020 χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από το Ιστοπαθολογικό Τμήμα του Γ.Ν. Λευκωσίας (ΓΝΛ), του μεγαλύτερου στη χώρα, και από δύο ιδιωτικά ιστοπαθολογικά εργαστήρια, το Histopathology and Cytology Medical Centre στη Λευκωσία και το SGS Diagnostic Centre of Histopathology and Cytology Limited στη Λεμεσό. Για σκοπούς σύγκρισης η έρευνα στα ιδιωτικά ιστοπαθολογικά εργαστήρια περιορίστηκε στο δεύτερο εξάμηνο των ετών 2019 και 2020, καθότι μέχρι την 1/6/2019 αυτά λειτουργούσαν εκτός καθεστώτος ΓεΣΥ με περιορισμένο αριθμό παραπομπών.

• Αποτελέσματα

Σύμφωνα με τα δεδομένα του Αρχείου Καρκίνου Κύπρου το 2019 διαγνώστηκαν 4056 και το 2020 εντοπίστηκαν 4172 νέα περιστατικά καρκίνου παγκύπρια. Ενώ κατά τα έτη 2016, 2017 και 2018 παρατηρήθηκε σταθερή εικόνα νεοδιαγνωσθέντων περιστατικών καρκίνου το 2019 (n=4056) υπήρξε μικρή αύξηση. Παρουσιάστηκε αύξηση σχεδόν 3% (2.85%) κατά το 2020 (n=4172), το κατ’ εξοχήν έτος της πανδημίας COVID-19, σε σχέση με το 2019 και κατά τουλάχιστον 8% σε σχέση με τα προ της πανδημίας έτη 2016-2018. Τα περιστατικά των 5 χρόνων παρουσιάζονται στο Γράφημα 1 [5].

Γράφημα 1: Αριθμός νέων περιστατικών καρκίνου παγκύπρια [5]

Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύονται στην Ετήσια Έκθεση του Ογκολογικού Κέντρου Τράπεζας Κύπρου (ΟΚΤΚ), το οποίο περιθάλπει πέραν του 50% των ογκολογικών ασθενών της χώρας, το 2020 είχαν εγγραφεί στο Κέντρο 2332 νέα περιστατικά καρκίνου, αριθμός κατά 149 περιστατικά αυξημένος σε σχέση με το 2019 (n=2183) που αντιστοιχεί σε σχεδόν 7% αύξηση (6,8%). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εγγραφές νέων περιστατικών κατά το 2020 βρίσκονταν στο επίπεδο του 2018 (n=2331). Τα περιστατικά των 3 χρόνων παρουσιάζονται στο Γράφημα 2 [6].

Γράφημα 2: Αριθμός περιστατικών καρκίνου ΟΚΤΚ [6]

Σύμφωνα πάντα με την Ετήσια Έκθεση του ΟΚΤΚ, το 2020 (n=17124) και σε σύγκριση με το 2019 (n=17025) διενεργήθηκε περίπου ίσος αριθμός ακτινολογικών διαγνωστικών εξετάσεων δηλαδή Αξονική Τομογραφία (ΑΤ), Υπερηχογράφημα (Υ/γ), Απλή Ακτινογραφία (Α/α) και μαστογραφία (Γράφημα 3) [6].

Γράφημα 3: Ακτινολογικές εξετάσεις ΟΚΤΚ [6]

Παρατηρήθηκε επίσης ότι ο αριθμός των χημειοθεραπειών παρέμεινε σταθερός το 2020 (n=11795) έναντι του 2019 (n=11853) ενώ σημειώθηκε αύξηση 4,5% στον αριθμό ασθενών που έλαβαν ακτινοθεραπεία το 2020 (n=1239) σε σχέση με το 2019 (n=1185). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αριθμός των ιατρικών εξετάσεων στη Μονάδα Υποστηρικτικής Φροντίδας (ΜΥΦ), όπου αντιμετωπίζονται επείγουσας φύσεως προβλήματα υπερδιπλασιάστηκε το 2020 (n=5534) έναντι του 2019 (n=2501) (Γράφημα 4) [6].

Γράφημα 4: Αριθμός εξετάσεων ΜΥΦ ΟΚΤΚ [6]

Σημαντικά συμπεράσματα έχουν εξαχθεί από τα δεδομένα που αφορούν σε 5 κοινά είδη καρκίνου δηλαδή αυτά του μαστού, πνεύμονα, μελανώματος, προστάτη και παχέος εντέρου.

Σύμφωνα με το Αρχείο Καρκίνου Κύπρου (Γράφημα 5) παρατηρήθηκε σταθερή εικόνα των νεοδιαγνωσθέντων περιστατικών καρκίνου μαστού μεταξύ του 2019 (n=658) και του 2020 (n=649) ενώ αύξηση σχεδόν 17% (16,88%) διαφάνηκε στον καρκίνο πνεύμονα μεταξύ 2019 (n=385) και 2020 (n=450). Αύξηση 13% διαπιστώθηκε στα περιστατικά μελανώματος με καταγραφή 76 περιστατικών το 2019 και 86 το 2020 ενώ σημαντική αύξηση (23,5%) σημειώθηκε στον καρκίνο του προστάτη αφού το 2019 καταγράφηκαν 553 περιστατικά και το 2020 διαγνώστηκαν 683. Τέλος παρατηρήθηκε μείωση 11% των περιστατικών καρκίνου παχέος εντέρου το 2020 (n=383) σε σχέση με το 2019 (n=432). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συνολικός αριθμός των νεοδιαγνωσθέντων περιστατικών στα πέντε είδη καρκίνου παρουσιάσε αύξηση το 2020 κατά 7% [5].

Γράφημα 5: 5 κοινά είδη καρκίνου παγκύπρια [5]

Στο ΟΚΤΚ το 2019 είχαν εγγραφεί 1159 περιστατικά, με τις διαγνώσεις καρκίνου μαστού, πνεύμονα, μελανώματος, προστάτη και παχέος εντέρου να αποτελούν το 53% των νεοεγγραφέντων το 2019 (n=2183). Με τις αντίστοιχες διαγνώσεις το 2020 ενεγράφησαν 1274 ασθενείς, ποσοστό 54,6% των νεοεγγραφέντων στο ΟΚΤΚ περιστατικών (n=2332). Διαφάνηκε σταθερή εικόνα στον καρκίνο μαστού και αύξηση των περιστατικών πνεύμονα, μελανώματος και προστάτη ενώ τα περιστατικά καρκίνου παχέος εντέρου μειώθηκαν κατά το 2020 (Γράφημα 6). Συνολικά παρατηρήθηκε αύξηση το 2020 των περιστατικών στις 5 προαναφερθείσες διαγνώσεις κατά σχεδόν 10% (9,9%) (n=115) [7].

Γράφημα 6:  5 κοινά είδη καρκίνου ΟΚΤΚ [7]

Αύξηση των ιστολογικών διαγνώσεων καρκίνου κατά το 2^ο εξάμηνο του 2020 και σε σύγκριση με το 2^ο εξάμηνο του 2019 φάνηκε στην ανάλυση των δεδομένων του ιδιωτικού ιστοπαθολογικού εργαστηρίου Histopathology and Cytology Medical Centre. Η ανάλυση αφορά στα 5 κοινά είδη καρκίνου δηλαδή μαστού, πνεύμονα, μελανώματος, προστάτη και παχέος εντέρου. Σημειώθηκε αύξηση των διαγνώσεων κατά 50% μεταξύ του 2020 (n=468) και του 2019 (n=311) (Γράφημα 7). Διαπιστώθηκε σταθερός αριθμός διαγνώσεων μελανώματος και αύξηση στις διαγνώσεις των καρκίνων προστάτη (112,5%), πνεύμονα (52%), μαστού (24%) και παχέος εντέρου (8,3%) (Γράφημα 8)[8].

Γράφημα 7: Διαγνώσεις 5 κοινών ειδών καρκίνου το 2^ο 6μηνο 2019 και 2020  [8]

Γράφημα 8:  5 κοινά είδη καρκίνου το 2^ο 6μηνο των ετών 2019 και 2020 [8]

Αύξηση των ιστολογικών διαγνώσεων κατά το 2^ο  εξάμηνο του 2020 σε σύγκριση με το 2^ο εξάμηνο του 2019 φάνηκε από τα δεδομένα του ιδιωτικού ιστοπαθολογικού εργαστηρίου SGS Diagnostic Centre of Histopathology and Cytology στη Λεμεσό. Για τα 5  κοινά είδη καρκίνου (μελάνωμα, καρκίνος προστάτη, πνεύμονα, μαστού και παχέος εντέρου), κατά το 2ο 6μηνο του 2019 διαγνώστηκαν 689 περιστατικά και 793 κατά την αντίστοιχη περίοδο του 2020 παρουσιάζοντας αύξηση 15%. (Γράφημα 9) [9].

Γράφημα 9: Σύνολο διαγνώσεων 5 ειδών καρκίνου το 2ο 6μηνο 2019 και 2020 [9] 

Μείωση 8,3% παρουσίασαν το 2020 (n=923) σε σύγκριση με το 2019 (n=1007) οι ιστολογικές διαγνώσεις στο Ιστοπαθολογικό Τμήμα του ΓΝΛ (Γράφημα 10). Η ανάλυση που αφορά στα 5 υπό μελέτη είδη καρκίνου φαίνεται στο Γράφημα 11. Η γενική μείωση οφείλεται στη μείωση των διαγνώσεων καρκίνου μαστού κατά 25,7%. Τρία είδη καρκίνου παρουσίασαν αύξηση δηλαδή του προστάτη κατά 14%, του πνεύμονα κατά 9%, του παχέος εντέρου κατά 5,8%. Το μελάνωμα, παρουσίασε σταθερή εικόνα [10].

Γράφημα 10: Σύνολο διαγνώσεων 5 ειδών καρκίνου ΓΝΛ [10]

Γράφημα 11: 5 είδη καρκίνου τα έτη 2019 και 2020 ΓΝΛ[10]

Συζήτηση

Υπάρχουν πολλές βιβλιογραφικές αναφορές που τεκμηριώνουν μειωμένους αριθμούς περιστατικών καρκίνου κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Μελέτη από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ) πιστοποιεί καθυστέρηση στη διάγνωση και θεραπεία περιστατικών καρκίνου κατά το 2020 λόγω της πανδημίας [11]. Επιπλέον ο Yabroff et al (2021) αναφέρει 10,2% λιγότερες ιστολογικές διαγνώσεις καρκίνου στις πολιτείες Γεωργία και Λουζινιάνα των ΗΠΑ το 2020 σε σύγκριση με το 2019. Σημαντική μείωση της τάξης του 42,8% παρατηρήθηκε τον Απρίλιο 2020 σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2019 [12].

Πολυκεντρική μελέτη της Alvina G Lai et al (2020) έδειξε δραματική μείωση κατά την πανδημία στη ζήτηση και παροχή ογκολογικών υπηρεσιών στο Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) με απόκλιση 76% (μέσος όρος) στις επείγουσες παραπομπές και 60% (μέσος όρος) στις χημειοθεραπείες. Η ίδια μελέτη υπολογίζει 17915 θανάτους από καρκίνο σε ένα χρόνο στην Αγγλία [13]. Μελέτη από το μεγαλύτερο Ογκολογικό Κέντρο στη Νότια Βραζιλία ανέδειξε μείωση των εισαγωγών στο νοσοκομείο το 2020 σε σύγκριση με το 2019 κατά 42% [14]. Ο  Earnshaw et al (2020) επίσης αναφέρει μείωση κατά 34,3% των παραπομπών μελανωμάτων και κατά 53% των παραπομπών καρκίνου δέρματος στο ΗΒ από το Φεβρουάριο μέχρι τον Απρίλιο 2020 και σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019 [15]. Μείωση των περιστατικών αναφέρει και ο Dinmohamed AG et al (2020) στην Ολλανδία [16].

Καθυστερήσεις και στη διενέργεια χειρουργείων τεκμηριώνει ανάλυση δεδομένων από 61 χώρες για 15 συνηθισμένες χειρουργικές επεμβάσεις καρκίνου σε 466 νοσοκομεία, η οποία έδειξε ότι ένα στα 7 χειρουργεία αναβλήθηκε την περίοδο του  lockdown κατά μέσο όρο 5,3 μήνες από τη διάγνωση. Τα δεδομένα του ΗΒ αφορούσαν 6160 ασθενείς από 113 Κέντρα και των ΗΠΑ 1219 ασθενείς από 21 Κέντρα [17].

Σε ιταλική μελέτη του Gerardo Ferrara et al (2021) στην οποία εξετάστηκαν οι ιστολογικές διαγνώσεις στη Βόρεια και Κεντρική Ιταλία κατά την χρονική περίοδο της 11^ης και 20^ης εβδομάδας του έτους δηλαδή από 21 Φεβρουαρίου μέχρι 17 Μαΐου, για τα έτη 2018, 2019 και 2020 φάνηκε ότι οι διαγνώσεις καρκίνου μειώθηκαν κατά 44,9% το 2020 σε σχέση με το μέσο όρο των διαγνώσεων των δύο προηγούμενων ετών. Περισσότερη μείωση παρουσιάζουν οι διαγνώσεις μελανωμάτων και καρκίνου δέρματος (56,7%). Μεταξύ των κακοηθειών εσωτερικών οργάνων η πιο σημαντική μείωση καταγράφηκε στον κολοορθικό καρκίνο (46,6%), τον καρκίνο προστάτη (45%) και τον καρκίνο ουροδόχου κύστεως (43,6%) [18]. Άλλη ιταλική μελέτη με έλεγχο των κυτταρολογικών διαγνώσεων επίσης κατά την περίοδο της 11ης και 20ης εβδομάδας του έτους για τα έτη 2018, 2019 και 2020 ανέδειξε μείωση των διαγνώσεων καρκίνου το 2020 κατά 39% σε σύγκριση με το μέσο όρο των ετών 2018 και 2019. Η μείωση αφορούσε στους καρκίνους προστάτη (75%), ουροδόχου κύστεως (66%) και τον κολοορθικό καρκίνο (62%) [19].  

Σε παρόμοια μελέτη της Sofia Ruiz-Medina et al (2021) από την Ισπανία με έλεγχο των ιστολογικών διαγνώσεων σε 2 πανεπιστημιακά νοσοκομεία με 785.000 ασθενείς διαφάνηκε επίσης μείωση των διαγνώσεων καρκίνου το 2020 κατά 17,2% σε σύγκριση με το 2019. Μειωμένη ήταν η διάγνωση καρκίνου μαστού (26,1%), κολοορθικού καρκίνου (16,9%) και καρκίνου κεφαλής και τραχήλου (19,8%). Επειδή ο αριθμός των νέων περιστατικών τα έτη 2018 και 2019 ήταν σταθερός είναι εμφανές ότι ο μειωμένος αριθμός των διαγνώσεων το 2020 οφείλεται στην πανδημία COVID-19 [20].

O Lalas et al (2021) ανέλυσε τα δεδομένα από το αρχείο καρκίνου δέρματος της Βορείου Ελλάδος για να αξιολογήσει την επίπτωση της πανδημίας COVID-19 στη διάγνωση δερματικών καρκινωμάτων. Τα νέα περιστατικά μελανώματος, βασικοκυτταρικού και πλακώδους καρκινώματος για το 2020 συγκρίθηκαν με τους αριθμούς των ετών 2016-2019. Η ανάλυση έδειξε μείωση των νέων περιστατικών δερματικών καρκινωμάτων κατά 30,1%. Μείωση παρατηρήθηκε στις διαγνώσεις μελανωμάτων (36,4%), βασικοκυτταρικών (22,3%) και πλακώδων (44,8%) δερματικών καρκινωμάτων [21].

Όλες οι πιο πάνω μελέτες καταδεικνύουν την επίπτωση της πανδημίας τόσο στην έγκαιρη διάγνωση όσο και στην αντιμετώπιση του καρκίνου.   

Στην Κύπρο σε αντίθεση προς τις πιο πάνω βιβλιογραφικές αναφορές και σύμφωνα με τα δεδομένα του Αρχείου Καρκίνου Κύπρου καταγράφηκε κατά το 2020 και σε σύγκριση με το 2019 αύξηση του συνόλου των νέων περιστατικών (3%) ενώ στα 5 πιο κοινά είδη καρκίνου παρατηρήθηκε αύξηση 7% [5]. Αύξηση παρατηρήθηκε και από τα στοιχεία του OKTK, τα οποία κατέδειξαν αύξηση του αριθμού των νέων περιστατικών καρκίνου το 2020 κατά περίπου 7% (6,8%), και τούτο παρά τους περιορισμούς και τα μέτρα αποστασιοποίησης [6].

Αναλύοντας τους αριθμούς των νεοδιαγνωσθέντων περιστατικών στο ΟΚΤΚ στους καρκίνους μαστού, πνεύμονα, μελανώματος, προστάτη και παχέος εντέρου και συγκρίνοντας τα έτη 2019 και 2020 φάνηκε αύξηση το 2020 κατά σχεδόν 10% (9,9%), πιστοποιώντας την αυξητική τάση που παρατηρήθηκε στο συνολικό αριθμό νεοδιαγνωσθέντων περιστατικών των 5 αυτών ειδών καρκίνου παγκύπρια (7%) [7].

Η αυξητική τάση των διαγνώσεων καρκίνου κατά το 2020 και σε σύγκριση πάντα με το 2019 πιστοποιήθηκε και από τα δεδομένα δύο ιδιωτικών ιστοπαθολογικών εργαστηρίων, στη Λευκωσία και στη Λεμεσό. Λαμβάνοντας υπόψη την έναρξη του ΓεΣΥ την 1/6/2019 και την ένταξη των δύο εργαστηρίων σε αυτό, η σύγκριση έγινε μεταξύ του 2^ου εξαμήνου του 2019 και του αντίστοιχου του 2020. Στο μεν Histopathology and Cytology Medical Centre στη Λευκωσία παρατηρήθηκε αύξηση των διαγνώσεων καρκίνου κατά 50% στο δε SGS Diagnostic Centre of Histopathology and Cytology στη Λεμεσό κατά 15% [8,9]. Η σημαντική αυξητική τάση στα δύο αυτά εργαστήρια το πιθανότερο να οφείλεται στην ένταξη τους το 2019 και την καθιέρωση τους το 2020 στο ΓεΣΥ γεγονός που οδήγησε σε στροφή των ασθενών από τα δημόσια νοσηλευτήρια στον ιδιωτικό τομέα εντός ΓεΣΥ.

Η μείωση το 2020 των ιστοπαθολογικών διαγνώσεων στο Ιστοπαθολογικό Τμήμα του ΓΝΛ (8,3%) οφείλεται κατά κύριο λόγο στη σημαντική μείωση των διαγνώσεων καρκίνου μαστού (25,7%) αφού τα υπόλοιπα είδη καρκίνου παρουσιάσαν είτε αύξηση (5,8 έως 14%) είτε σταθερότητα. Η μείωση των περιστατικών καρκίνου μαστού θα μπορούσε να οφείλεται στην έναρξη λειτουργίας του ΓεΣΥ, που επέτρεψε την ελεύθερη και χωρίς οικονομικό κόστος επίσκεψη ασθενών στον ιδιωτικό τομέα εντός ΓεΣΥ. Δύο επιπλέον λόγοι είναι (α) η μείωση της επισκεψιμότητας στα δημόσια νοσηλευτήρια ως μέτρο προστασίας κατά της μόλυνσης από SARS-COV-2 αφού αυτά είχαν επωμιστεί το βάρος της πανδημίας και (β) η διακοπή της λειτουργίας των κέντρων προσυμπτωματικού ελέγχου από τα οποία το ΓΝΛ λαμβάνει το μεγαλύτερο αριθμό παραπομπών.

Η αύξηση των διαγνώσεων καρκίνου που παρατηρήθηκε το 2020 εν μέσω πανδημίας ίσως να οφείλεται στη σχετικά ελεύθερη διακίνηση πολιτών κατά την πανδημία για ιατρικούς λόγους, στα μέτρα προστασίας που λήφθηκαν από τα νοσηλευτήρια που συνέβαλαν στην αποβολή του φόβου μόλυνσης αλλά και στη βεβαιότητα που εξέφραζαν οι επαγγελματίες υγείας για την ασφάλεια των ασθενών λόγω εφαρμογής αυστηρών πρωτοκόλλων προστασίας. Επιπλέον λόγος θα μπορούσε να θεωρηθεί η λειτουργία του ΓεΣΥ που τους επέτρεψε να επισκεφθούν με μεγαλύτερη ευκολία ιατρούς και νοσηλευτήρια της επιλογής τους.

Η μη αρνητική επίπτωση της πανδημίας COVID-19 στη διάγνωση και  φροντίδα των ογκολογικών ασθενών φάνηκε και από τη σταθερή εικόνα που παρουσίασε το 2020 και σε σχέση με το 2019 ο αριθμός ασθενών στο ΟΚΤΚ που υποβλήθηκαν σε ακτινολογικές εξετάσεις όπως Αξονική Τομογραφία, Υπερηχογράφημα, Απλή Ακτινογραφία και Μαστογραφία ενισχύοντας την άποψη ότι οι ογκολογικοί ασθενείς συνέχισαν και κάτω από τις δύσκολες συνθήκες της πανδημίας να λαμβάνουν τη φροντίδα που δικαιούνται [5].

Ο υπεριδιπλασιασμός των εξετάσεων στη ΜΥΦ του ΟΚΤΚ, στην οποία αξιολογούνται και αντιμετωπίζονται επείγουσας φύσεως ογκολογικά περιστατικά, που βρίσκονται κυρίως υπό θεραπεία [5], οφείλεται ενδεχομένως στην αποφυγή από μέρους των ασθενών επισκέψεων στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΑΕΠ) των Γενικών Νοσοκομείων της χώρας, φοβούμενοι ενδεχόμενη μόλυνση από COVID-19. Σημειώνεται ότι τα δημόσια νοσηλευτήρια επωμίσθηκαν όλο το βάρος της αντιμετώπισης κρουσμάτων COVID-19, και ως εκ τούτου η πιθανότητα συνεύρεσης με πιθανά κρούσματα στα ΤΑΕΠ και ο κίνδυνος μόλυνσης ήταν αυξημένος. Ένας επιπλέον πιθανός λόγος του αυξημένου αριθμού εξετάσεων στη ΜΥΦ είναι η μείωση του αριθμού των εισαγωγών στο ΟΚΤΚ αλλά και γενικότερα η εφαρμογή μέτρων προστασίας κατά της μετάδοσης του κορωνοϊού SARS-COV-2 [5].

Συμπέρασμα

Η παρατηρηθείσα παγκοσμίως μείωση των διαγνώσεων καρκίνου δεν φαίνεται να τεκμηριώνεται στην Κύπρο, όπου καταγράφεται αύξηση των νεοδιαγνωσθέντων περιστατικών καρκίνου το 2020 σε σχέση με το 2019. Αυτό οφείλεται κατά πάσα πιθανότητα στην καλή επιδημιολογική εικόνα της Κύπρου σε σύγκριση με άλλες σοβαρά πληγείσες από την πανδημία χώρες, τις διευκολύνσεις διακίνησης των πολιτών για ιατρικούς λόγους και το αίσθημα ασφάλειας των ασθενών λόγω της αυστηρής εφαρμογής των μέτρων προστασίας στα νοσηλευτήρια.

Ένας επιπλέον σημαντικός λόγος για την αύξηση περιστατικών που παρατηρήθηκε γενικά, κυρίως όμως στα ιδιωτικά ιστοπαθολογικά εργαστήρια, είναι η εφαρμογή του Γενικού Συστήματος Υγείας (ΓεΣΥ) και η δωρεάν παροχή ιατρικών υπηρεσιών. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε αυξημένο ενδιαφέρον των πολιτών να υποβληθούν σε ιατρικές εξετάσεις ακόμα και υπό συνθήκες πανδημίας.

  Βιβλιογραφία:

1. Xuesong Han, Nuo Nova Yang, Leticia Nogueira et al. Changes in cancer diagnoses and stage distribution duringthe first year of the COVID-19 pandemic in the USA: a crosssectional nationwide assessment. Lancet Oncol 2023; 24: 855–67. https://www.thelancet.com/pdfs/journals/lanonc/PIIS1470-2045(23)00293-0.pdf
2. Mack DP, Spencer H, Wang K, Lewis GD. The Effects of the COVID-19 Pandemic on Cancer Staging in Patients Diagnosed With Head and Neck Cancer. Cureus. 2023 Jan 25;15(1). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9951633/
3. Charlotte Bath. Surge of Patients With Advanced Cancer Expected Due to Delayed Diagnosis and Treatment During Pandemic. The ASCO Post. May 10, 2021. https://ascopost.com/issues/may-10-2021/surge-of-patients-with-advanced-cancer-expected-due-to-delayed-diagnosis-and-treatment-during-pandemic/
4. European Cancer Organization. Time To Act: European Cancer Organisation Calls for Urgent Action as One Million Cancer Cases are Undiagnosed in Europe Due to Covid-19. 10 May 2021. https://www.europeancancer.org/resources/201:time-to-act.html
5. Αρχείο Καρκίνου Κύπρου. Όλα τα είδη καρκίνου 1998-2021. Μονάδα Παρακολούθησης Υγείας Υπουργείο Υγείας, Κύπρος. https://www.moh.gov.cy/Moh/MOH.nsf/All/82B40CE2FEE19D7AC22579C6002CBFAD/$file/%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC%20%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%85_%CF%8C%CE%BB%CE%B1%20%CF%84%CE%B1%20%CE%B5%CE%AF%CE%B4%CE%B7_1998-2021.pdf
6. Ετήσια Έκθεση 2020. Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου. https://www.bococ.org.cy/sites/default/files/inline-files/annual_report_2020_0.pdf
7. Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου. Ανάλυση στατιστικών δεδομένων 2019 και 2020.
8. Λυσιώτης Θ. Ανάλυση στατιστικών δεδομένων διαγνώσεων δεύτερου 6μήνου 2019 και 2020. Histopathology and Cytology Medical Centre, Λευκωσία
9. Παναγιώτου Σ. Ανάλυση στατιστικών δεδομένων δεύτερου διαγνώσεων 6μήνου 2019 και 2020..SGS Diagnostic Centre of Histopathology and Cytology, Λεμεσός.
10. Γεωργίου Γ. Ανάλυση στατιστικών δεδομένων διαγνώσεων 2019 και 2020. Ιστοπαθολογικό Τμήμα Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας.
11. Matthew Fowler. Substantial Declines in Diagnosis and Treatment of Cancers Observed Due to COVID-19 Pandemic. Cancernetwork. September 16, 2021. https://www.cancernetwork.com/view/substantial-declines-in-diagnosis-and-treatment-of-cancers-observed-due-to-covid-19-pandemic
12. Yabroff KR, Wu XC, Negoita S, et al. Association of the COVID-19 pandemic with patterns of statewide cancer services. J Natl Cancer Inst. Published online, June 28, 2021. doi:10.1093/jnci/djab122

ΜΕΛΕΤΗ – Η επίπτωση της πανδημίας COVID-19 στη διάγνωση του καρκίνου: Η περίπτωση της Κύπρου